İSTANBUL ADALARI

Kentleri insanlar kurar fakat bir yönüyle düşünceler ve söylemler biçimlendirir. İnsanlığın en azından yazılı geçmişi boyunca hemen her kültür ve dönemin bir kent tasavvuru, düşüncesi, söylemi, retoriği olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Antik Yunan, Roma, Arap ve Anadolu Ortaçağ İslam düşüncesi şehir, şehirlilik ve şehirde yaşamayı uygarlıkla, uygar olmak ve uygar davranışla ilişkilendirmiştir. Günümüzde tanıdık ve sık kullanılan bir kelime olan “politika” nın anlam kökeni yani etimolojisi de eski Yunanca’da kent kurmak, diğer bir ifadeyle fiziksel, toplumsal, kültürel yapısıyla bir düzen yani “polis” kurmak anlamına gelen bir fiildir “politikon” kelimesine dayanır. Aristoteles, politikon becerisinin sadece düşünce ve davranışlarıyla insan olma yetisini kazanmış yani “idea” olarak insan olabilmiş bireye özgü olduğunu belirtir. Kısacası Aristoteles’e göre, insan düzen kurabildiği ölçüde insan olma niteliklerini kazanacaktır.

Günümüzün kentleri önemli ölçüde ekonomik fayda tercihlerine göre biçimlendirilmektedir. Ekonomik fayda bugün için kent ve kent yaşamını biçimlendiren başlıca meşrulaştırıcı güç ve gerekçe haline gelmiştir. Bugünün kenti adeta iktisadi faydayı en çoğa çıkarma üzerine kurulu bir söylem temelinde biçimlenmektedir. Bununla birlikte insanlık geleceğini yeniden düşünmek ve planlamak konusunda tarihsel bir dönüm noktasındadır. Çevre ve yaşam kalitesini göz ardı ederek sadece ekonomik faydayı en çoğa çıkarmaya çalışarak yaşamı sürdürmenin imkansızlığı görülmektedir. Kaynakların sürdürülebilirliği ve hakça paylaşımı, iklim değişimi, çevre ve yaşam koşullarında ani değişim ve doğal afet ve insan kaynaklı felaketlere karşı toplumsal ve mekânsal dayanıklılığın arttırılması, çevre ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi v.b. radikal yaklaşımlar öngörülebilir gelecekte kentsel çevre ve yaşamın niteliğini belirleyecek ve biçimlendirecek dinamikler olarak küresel ölçekte de yeni bir farkındalığın kaynağı olarak giderek daha çok dile getirilmektedir. 

Adalar’da Nasıl Bir Planlama?

Adalar planlama çalışması nasıl bir çerçevede ele alınmıştır? 2016 yılında Ekvador’un başkenti Quito’da düzenlenen Birleşmiş Milletler III. Habitat Zirvesi’nde izleyen yirmi yıl için kentsel gündem belirlenmiştir. Buna göre, Zirve’yi izleyen yirmi yılda insanlık için kentlerin ve kent yaşamının herkes için iyileştirilmesi doğrultusunda şu hedefler tanımlanmıştır:

• Doğal ve çevresel değerlerin korunarak sürdürülebilirliklerinin sağlanması
• Kültürel miras değerlerinin korunması
• İnsan yerleşmeleri ve topluluklarında iklim değişimi ile doğal ya da insan eseri ani değişim ve afetlere karşı fiziksel ve toplumsal direnç ve dayanıklılığın arttırılması
• Tüm önceki hedefler doğrultusunda akıllı kent teknolojilerinin geliştirilmesi ve uygulanması

Yukarıda belirtilen güncel gelişmelere uygun olarak Adalar’ın yeni kent ve çevre söylemlerine uygun olarak ele alınması doğru olacaktır. Çalışma kapsamında kararlar sadece mekânsal düzenlemeler ile sınırlı tutulmamalı, Adalar’ın toplumsal yapısını da içerecek şekilde ele alınmalıdır. Planlama Atölyeleri IV ve V kapsamında çalışma alanı olarak seçilen İstanbul, Adalar İlçesi için mekânsal planlama çalışmasının dayanması gereken temel ilkeler şöyle belirlenmiştir:

• Sürdürülebilirlik: Kaynakların sürdürülebilir kullanımı
• Dayanıklılık: yaşam çevresinde iklim değişiminin olumsuz etkileri, doğal ve insan kaynaklı afet ve felaketlere karşı mekânsal ve toplumsal hazırlık ve dayanıklılığın arttırılması.
• Koruma: Doğal ve kültürel miras değerlerinin yaşatılarak ve sürdürülerek korunması
• Hakçalık ve eşitlik: Kaynakların hakça paylaşımı ve kullanımı
• İnsan odaklılık: Kentsel mekânın insan odaklı ve toplum yararına ele alınması. Kentin bireyin ve toplumun yaşam deneyimine olumlu katkı sağlayan, zenginleştiren bir ortam sunması.
• İyileştirme ve geliştirme: Mekansal çevre, toplumsal yaşam ve kurumsal yapıların öngörülen gelişmeler ve planlama kararları doğrultusunda iyileştirilmesi
• Kullanılabilirlik: Kentin ve kentsel mekanların kent sakinleri ve ziyaretçiler için “kullanıcı dostu”, kolay okunabilir, kullanılabilir şekilde planlanması, tasarımlanması
• Kendine yeterlilik: Adalar’ın kendi içinde mekansal, toplumsal ve kaynak kullanımı açısından olabildiğince kendine yeterli bir yerleşme hedefi doğrultusunda planlanması.
• Öngörü: Değişimin öngörülebilmesi ve bunun da ötesinde yönlendirilebilmesi
• Kapsamlı planlama: Planlama kararlarının sadece mekânsal düzeyde sınırlandırılmaması; toplumsal, mekânsal ve idari boyutları olan geniş bir kapsamda ele alınması.

Belirtilen ilkeler çerçevesinde salt mevcut sorun odaklı bir planlamanın ötesinde geleceğe yönelik vizyon temelinde kararlar hedeflenmiştir. Ana hatları sunulan Adalar planlama çalışmasında sadece “nasıl” sorusuna yanıt veren biçimle sınırlı bir planlama anlayışının yetersiz kalacağı açıktır. Bunun yanısıra, “neden” sorusuna da yanıt aranmalı ve plan kararları bu çerçevede ele alınmalı; plan kararları neden-sonuç ilişkileriyle de gerekçelendirilmelidir.

2021-2022 Akademik Yılı’nda çalışma alanı olarak seçilen İstanbul Takımadaları oldukça hassas ve kırılgan bir doğal ve kültürel ekosisteme sahiptir. Adalar’da görece sınırlı da olsa yapılaşma baskısı, deprem, iklim değişimi, giderek artan günübirlik rekreatif kullanımlar ve turizm başlıca tehditleri oluşturmaktadır.

Adalar Planlama Çalışmasının temel vurgusu elbette doğal ve kültürel miras değerlerinin korunması olmuştur. Adalar mekânsal planlama çalışmasında doğal ve kültürel miras değerlerinin korunması ve sürdürülebilirliği temel öncelik olarak kabul edilmiş olsa da sadece koruma sorunlarına odaklanan bir yaklaşımın bir yerleşme alanı olarak Adalar’ın fiziksel ve toplumsal çevre ve yaşam kalitesini geliştirmede ve bunlara ilişkin sorunların çözümünde yetersiz kalacağı açıktır. Ancak mekânsal planlama çalışmasında sadece miras değerleri olarak kabul edilen fiziksel varlıkların korunmasına yönelik karar üretimiyle kendini sınırlamayan, bunu yeterli görmeyen daha geniş ufuklu bir anlayış ve yaklaşım benimsenmiştir.  Koruma hedefleriyle birlikte yerleşmenin toplumsal yapısı yanı sıra direnç ve dayanıklılığının arttırılması da bir arada değerlendirilmiştir. Dünyanın ve ülkemizin yaşamakta olduğu güncel sorunları da göz önünde bulundurarak, Adalar planlama çalışmasının burada belirtilen ilke ve gerekçelere dayalı olarak üç temel vurgusu “koruma”, “mekansal ve toplumsal dayanıklılık” ve “kendine yeterlik” olarak belirlenmiştir.

Planlama Atölyesi kapsamında Adalar planlama çalışmasının mekânsal boyutunun aşağıda belirtilen üç aşamalı planlama ölçek ve içeriklerinde ele alınması öngörülmüştür. Buna göre, planlama ölçekleri ve içerikleri şöyle belirlenmiştir:

• Üst mekânsal ölçek: 1/50.000-1/25.000 ölçeklerinde genel arazi kullanım ve stratejik plan kararları
• Adalar Alan Yönetim Planı: 1/25.000-1/10.000 ölçeklerinde bütüncül sit alanı olarak UNESCO standartları ve Kültür ve Turizm Bakanlığı yönetmeliği çerçevesinde Adalar Yönetim Planı
• Adalar genel yerleşme düzeni: 1/10.000-1/5.000 ölçeklerinde Adalar nazım imar planı içeriğinde genel arazi kullanım, genel yerleşme düzeni, mekânsal politika kararları.
• Adalar uygulama planları: 1/2000-1/500 ölçeklerinde Doğal ve kentsel sit alanlarında kapsamlı koruma planları ve uygun yerlerde kentsel tasarım projeleri

Adalar, ekonomik, toplumsal, kültürel açılardan kapsamlı bir kalkınma programı ve bu yönde mekânsal planlama müdahalesine ihtiyaç duyan az gelişmiş bir bölge/belde değildir. Bununla birlikte özellikle parçası olduğu İstanbul Metropoliten Alanı ve metropoliten dinamiklerden kaynaklanan önemli çevresel, kültürel miras ve kimliğine yönelik çeşitli tehditlerle karşı karşıyadır. Dolayısıyla, Adalar için büyük projeler, iddialı politikalar ve öneriler yerine kendine yeterli korumacı bir yaklaşım en doğru tercih olarak görülmelidir.

Kapsamlı bir planlama çalışması sadece mekânsal belge ve kararlarla sınırlı tutulmayıp, mekânsal ve toplumsal strateji ve politikalar ile bunların gerçekleştirilmesine yönelik idari, finansal kararları da kapsamalıdır.

Çalışma kapsamında İstanbul Adaları İstanbul’un metropoliten dinamikleri ve Adalar’ın İstanbul’la ilişkileri göz ardı edilmeksizin ele alınmış olmasına karşın, Adalar’ın anakaradan yalıtılmışlığı ve aradaki mesafe yaşam ve çevre şartlarının iyileştirilmesi için bir engel olarak değil, Adalar’ın özgün durum ve karakterinin temel belirleyicisi ve bir fırsat ve avantaj olarak değerlendirilmiştir.

Adalar’ın İstanbul Metropoliten Alanı ile yoğun ilişkilerine karşın metropoliten ilişki örgüsünden oldukça bağımsız bir yapısı olduğu da gerçektir. Kanaatimizce Adalar, özgün yerleşme dokusu ve doğal çevresini metropoliten etkilerden koruyacak ölçüde bu yalıtılmışlığını sürdürmelidir.

Adalar Planlama Çalışması öncelikle oldukça kapsamlı, ayrıntılı ve yeterli bir mekânsal veri toplama ve analiz süreci temelinde biçimlenmiştir. Çalışma akademik yıl boyunca iki dönemde iki genel başlık altında ele alınmış ve gerçekleştirilmiştir. Güz döneminde mekânsal verilerin toplanması ve analizini kapsayan mekânsal inceleme ve analiz sürecinde kapsamlı saha araştırması ve çalışması da gerçekleştirilmiştir. Planlama Atölyesinin tüm eğitim kadrosu ve öğrencilerinin katılımıyla ilk olarak Kasım 2021’de altı gün boyunca devam eden saha çalışması, pandemi döneminin katı sınırlamaları ardından öğrenciler için açık alanda mekânsal araştırma için de dikkate değer bir fırsat sunmuştur.

Bahar dönemi planlama atölyesi çalışmalarında neler beklenmiş hangi sonuçlara ulaşılması hedeflenmiştir? Öncelikle planlama çalışmalarının yukarıda belirtilen ilkelere uygun olarak şu konularda yoğunlaşması ve öneriler geliştirmesi beklenmiştir:

• Planlama yaklaşımlarında kesin bir korumacı yaklaşım benimsenmesi
• Korunması gerekli kültür varlıklarının modern zamanların kültürel ürünlerini de içerecek şekilde daha geniş bir kapsamda belirlenmesi ve ele alınması
• Doğal ve kültürel değerlerin Adalar’a özgü olduğu kabul edilen yaşam biçimi ve yaşam alışkanlıklarıyla birlikte ele alınması ve korunması.
• Koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi
• Kaynak kullanımında sürdürülebilirliğin sağlanması. Sürdürülebilir kaynakların kullanımına yönelik yerleşme ve bireysel düzeyde somut ve uygulanabilir öneriler geliştirilmesi
• Yerleşmenin toplumsal ve fiziksel açıdan dayanıklılığını sağlamaya ve arttırmaya yönelik ve bu çerçevede olabildiğince kendine yeterliliğini gözeten planlama önerileri geliştirilmesi
• Adalar’ın doğal ve kültürel mirasına olabildiğince değer katan ve Adalar’ın metropoliten alan içindeki özgün kimliğini zenginleştiren kültürel faaliyetlere yönelik öneriler geliştirilmesi
• Adalar’ın İstanbul metropoliten alanı içindeki rekreatif kimlik ve işlevlerinin güçlendirilerek sürekliliğini sağlamaya yönelik öneriler geliştirilmesi
• Adalar’da doğal kıyı ve sualtının da koruma kapsamında değerlendirilmesi
• Adalar arasında ve yakın çevresindeki deniz yüzeylerinden yararlanabilme yönünde seçenekler geliştirilmesi
• Belirtilen çerçeve ve içeriklerdeki plan kararlarının uygulanmasında yerel katılım, etkinlik ve verimliliği arttıracak yeni örgütlenme ve finansman önerileri geliştirilmesi

Plan kararları ve öneri geliştirmede uygulanabilirlik ve gerçekçilik önemli ve öncelikli olmakla birlikte sadece olabilirliğin sınırları içinde kendini kısıtlayan bir yaklaşımla yetinmeyen ve mümkün olduğunca yaratıcı yaklaşım ve öneriler geliştirilmeyi hedefleyen bir yaklaşım çalışmanın temel özelliklerinden olmuştur.

Bu vesileyle, Adalar çalışmasına çeşitli şekillerde destek olan Adalar Belediyesi yetkilileri Sayın Belediye Başkanı Erdem Gül, Adalar Belediye Başkan Yardımcısı Sayın Sevgi Ünsal, İmar ve Şehircilik Müdürü Sayın Hüseyin Yılmaz, şehir plancısı Sayın Sumru Süslü, Adalar Belediyesi Basın Yayın Halkla İlişkiler Müdürü, Şebnem Uztürk, Adalar Belediyesi Basın Yayın Halkla İlişkiler Müdürlüğü’nden Sayın Destan Düzgit, Adalar Kent Konseyi Başkanı Sayın İskender Özturanlı, Adalar Kent Konseyi Genel Sekreteri Sayın Hovsep Özacar, Adalar Kent Konseyi’nden Sayın Yaman İrepoğlu ile Adalar Belediyesi ve Adalar Kent Konseyi çalışan ve üyelerine çalışmamıza verdikleri destek ve katkılar ile işbirlikleri için şükranlarımızı ifade ederiz.

Prof. Dr. Mehmet Rıfat Akbulut

Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Başkanı

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi

2021-2022 Akademik Yılı Adalar Planlama Atölyesi Ortak Yürütücüsü

Analitik Etüt Grupları

Sentez Grupları